Dzień dobry,

Dziś bierzemy na warsztat instrukcję wzorcowania – podstawowy dokument pozwalający na przeprowadzanie samodzielnych wzorcowań czy sprawdzeń przyrządów pomiarowych. W dobie coraz powszechniejszego przenoszenia procesu walidacji narzędzi do wewnątrz przedsiębiorstwa prawidłowa organizacja strony systemowej przedsięwzięcia staje się zagadnieniem istotnym, zwłaszcza jeśli ma zostać wpisana w dojrzały system zarządzania funkcjonujący w organizacji. Głównym składnikiem systemowym dokumentacji pozostaje oczywiście procedura zarządzania wyposażeniem pomiarowym, ale tej poświęcimy osobny wpis.

Z uwagi na brak aktualnych przewodników wydawanych przez polskie instytucje, osoby tworzące instrukcje wzorcowania skazane są na sięganie do wycofanych dzienników Głównego Urzędu Miar lub przewodników zagranicznych. Tu wyróżniają się zwłaszcza wydawnictwa organizacji VDI/VDE oraz EURAMET. Naturalnie nic nie stoi na przeszkodzie aby naszą bazą stały się dzienniki GUM, zwłaszcza z uwagi na przejrzystą strukturę i wyczerpujące (często nader) podejście do tematu. Zalecam jednak ostrożność i świadomość mocno przeterminowanych względem aktualnych norm wymagań.

Struktura instrukcji wzorcowania

Prawidłowo napisana i wyczerpująca instrukcja wzorcowania powinna zawierać następujące elementy:

1. Wstęp
   1. Cel i zastosowanie
   2. Powiązania
   3. Terminologia
2. Procedura wzorcowania
   1. Niezbędne wyposażenie
   2. Czynności przygotowawcze
   3. Przebieg wzorcowania
      1. Zapisy
      2. Identyfikacja
      3. Ocena stanu technicznego
      4. Wyznaczenie charakterystyk pomocniczych
      5. Wyznaczenie charakterystyk metrologicznych
   4. Czynności kończące
3. Niepewność pomiaru
4. Orzekanie o zgodności
5. Dokumentowanie wyników
6. Historia zmian

Zawartość

Teraz pokrótce przybliżymy znaczenie poszczególnych elementów naszego dokumentu.

Wstęp powinien zawierać ogólny cel i zawartość instrukcji. Należy zawrzeć tu między innymi informacje o typach i zakresach przyrządów, które mogą być sprawdzane w oparciu o instrukcję, choćby w odniesieniu do posiadanych wzorców. Należy wymienić powiązane dokumenty, na których opierano się przy tworzeniu instrukcji oraz dokumenty określające wymagania. W tym punkcie powinniśmy także zawrzeć objaśnienia terminów, skrótów i oznaczeń stosowanych w dalszej części dokumentu.

Procedura wzorcowania (termin stosowany w aktualnych przewodnikach i normach, bądźmy jednak ostrożni bo nie chodzi tu o dokument systemowy SZ) to zasadnicza część zawierająca opis czynności wykonywanych w trakcie wzorcowania, począwszy od skompletowania niezbędnego wyposażenia i wzorców, wraz z podaniem klas dokładności, poprzez przygotowanie i opis wymaganych warunków środowiskowych, wykonanie samego wzorcowania (z podziałem na parametry techniczne – pomocnicze oraz na charakterystyki metrologiczne) aż po czynności kończące. Ważne aby w tej części znalazły się również równania zastosowane do obliczenia wartości wyznaczonych charakterystyk.

Dla każdej metody wzorcowania powinniśmy opracować niepewność pomiaru, i dobrze aby budżet niepewności znalazł się w instrukcji wzorcowania wraz z równaniem pomiaru i wzorem na niepewność złożoną.

Ponieważ każde wzorcowanie powinno prowadzić do orzeczenia, czy przyrząd może być wykorzystany w określonym procesie pomiarowym, kolejna część instrukcji powinna zawierać kryteria na podstawie których dopuścimy lub odrzucimy wzorcowany przyrząd. Wymagania mogą być zaczerpnięte z norm lub określone przez organizację. Warto także określić zasady, którymi posługujemy się przy orzekaniu.

W sekcji poświęconej dokumentowaniu wyników określimy formę przedstawiania wyników wzorcowania. Ponieważ instrukcja wzorcowania jest składnikiem dokumentacji systemowej, podlegać musi monitorowaniu historii zmian, i ostatnia część naszego dokumentu jest przeznaczona właśnie do tego celu. Naturalnie również numeracja dokumentu powinna być zgodna z postanowieniami naszego systemu.

Podsumowanie

Jak wynika z powyższego, instrukcja wzorcowania może być dokumentem mocno złożonym. Oprócz części opisowej warto zawrzeć w niej maksymalnie dużo wzorów i sposobów wykonywania obliczeń i wyznaczania wartości wielkości. Dobrze napisana instrukcja wzorcowania powinna prowadzić do zerojedynkowej realizacji procedury przez różnych operatorów. Odpowiednio rozwinięty przytoczony powyżej wzór umożliwi rzetelną realizację wzorcowania, a nie jedynie przechowanie dokumentu na potrzeby przejścia kolejnego audytu.

Zainteresowanych profesjonalnym podejściem do tematu wzorcowania zapraszam do dyskusji na ten temat. Jeśli powyższy opis okaże się niewystarczający, zapraszam do kontaktu w celu uzyskania pomocy z utworzeniem dokumentu.