Wstęp

Ostatnie lata rozwoju przemysłu upłynęły pod znakiem szerokiego rozpowszechnienia systemu zarządzania jakością opartego na wytycznych normy ISO 9001. Posiadanie przez organizację certyfikatu potwierdzającego zarządzanie w tym obszarze stało się standardem, a nierzadko też wymogiem stawianym przez klienta. Spojrzenie na organizację jako na zbiór powiązanych procesów umożliwiło poprawę efektywności zarządzania i minimalizację kosztów. Podejście to znajduje dziś zastosowanie w każdej dziedzinie gospodarki, od przedsiębiorstw usługowych, przez produkcyjne aż po organy administracyjne.

Norma ISO 9001 wprowadza standardy we wszystkich obszarach funkcjonowania organizacji, w tym na zapewnienie jakości produktu. Zwraca między innymi uwagę na zagadnienia związane z monitorowaniem i pomiarami, poprzez wytyczne zawarte w punkcie 7.1.5: Zasoby do monitorowania i pomiarów, będącym częścią działu numer 7 zatytułowanego Wsparcie.  Mimo stosunkowo niewielkiej objętości, punkt ten charakteryzuje się dużym nagromadzeniem istotnych informacji (po więcej informacji odsyłam do wpisu: Zmiany w ISO 9001:2015 dotyczące pomiarów i wyposażenia pomiarowego)

O ile wytyczne normy ISO 9001 możemy potraktować w zasadzie jako minimum niezbędne do zapewnienia zgodności z wymaganiami, tak chcąc zbudować system efektywny powinniśmy zwrócić naszą uwagę na normę ISO 10012: Systemy zarządzania pomiarami – Wymagania dotyczące procesów pomiarowych i wyposażenia pomiarowego.

System zarządzania wyposażeniem pomiarowym i pomiarami jest niejako systemem w systemie. Wprawdzie nie podlega on certyfikacji, jednak każde przedsiębiorstwo kładące nacisk na jakość wyrobu inaczej niż tylko w hasłach reklamowych, powinno przyjrzeć się zawartym w normie zaleceniom.

Rys. 1. Schemat procesu zarządzania pomiarami i wyposażeniem pomiarowym

Organizacja systemu

W poniższym tekście przybliżę niezbędne działania, które należy podjąć w celu utworzenia lub rozwoju istniejących w firmie procesów składających się na elementy systemu zarządzania wyposażeniem pomiarowym i pomiarami. Systemu w swoim zamierzeniu skutecznego, a więc takiego, który zapewnia, że przez cały czas całość wyposażenia przeznaczonego do monitorowania i kontroli jest przystosowana do realizacji powierzonych zadań.

1. Określenie procesów wpływających na zapewnienie jakości produktu

Przedsiębiorstwo powinno w pierwszym kroku zidentyfikować wszystkie kluczowe procesy i operacje, których odpowiednio poprawne wykonanie wpłynie na wytworzenie produktu zgodnego ze specyfikacją. Procesy mogą być zarówno wewnętrzne (obróbka, montaż) jak i zewnętrzne (przyjęcie dostawy, montaż komponentów pochodzenia zewnętrznego).

2. Określenie cech niezbędnych do monitorowania w celu zapewnienia jakości oraz wymagań odnośnie wyposażenia 

Nie wszystkie procesy mają jednakowy wpływ na zapewnienie jakości wyrobu. Dodatkowo monitorowanie podzielić należy na kontrole mierzalne (zgodność wymiarowa czy ilościowa)  i niemierzalne, jak ocena wizualna. Zarówno wytwarzane jak i kupowane komponenty również nie muszą być sprawdzane stuprocentowo – rozsądnym jest podział cech wedle krytyczności.

Wymagania odnośnie wyposażenia niezbędnego do monitorowania cech powinny pozostawać w bezpośredniej korelacji z tymi cechami, zwłaszcza pod kątem dopasowania dokładności do tolerancji wymiaru.

3. Analiza i aktualizacja składników systemu

Należy dokonać przeglądu istniejącej dokumentacji systemowej, zwłaszcza polityki jakości oraz procedury definiującej proces nadzorowania wyposażenia pomiarowego oraz wykonywania pomiarów. W dalszej kolejności będą to także instrukcje techniczne, np. pomiarów wykonywanych na stanowiskach czy w laboratorium oraz instrukcji sprawdzania narzędzi pomiarowych.

4. Określenie i zgromadzenie zasobów niezbędnych do realizacji monitorowania wskazanych cech

Wiedząc co chcemy mierzyć, pora na dobór zasobów (ludzi i wyposażenie pomiarowe). Dobór narzędzia do mierzonej cechy to zagadnienie omówione już przeze mnie w artykule: Jak dobrać przyrząd do zadania pomiarowego?. Pierwszym krokiem w tym etapie powinien być przegląd istniejących w przedsiębiorstwie zasobów. Wyposażenie niesprawne i niespełniające wymagań należy – o ile to możliwe – naprawić, adiustować i poddać ponownemu wzorcowaniu. Jeśli operacja ta jest niemożliwa lub nieopłacalna – należy je bezwględnie wycofać z pomiarów jakościowych lub zezłomować. Braki wyposażenia należy uzupełnić stosując się do zasad określonych w przytoczonym wyżej artykule.

W obszarze ludzi stanowiących krytyczny czynnik i element układu pomiarowego zweryfikować należy kompetencje oraz dopasować je do przewidzianych działań. Braki  należy uzupełnić poprzez szkolenia tak, aby w trakcie audytu dało się potwierdzić kompetencje stosownymi zapisami.

5. Przegląd, aktualizacja lub zmiana systemu do ewidencjonowania narzędzi pomiarowych i innych wpływających na jakość

Stosowane w firmach narzędzia mające wspomagać efektywne zarządzanie narzędziami i terminami sprawdzeń są bardzo często przestarzałe bądź nieaktualne. Moment, w którym decydujemy się na coś więcej niż tylko system, który pozwoli nam prześlizgnąć się przez kolejny audyt jest najlepszą okazją do wdrożenia nowoczesnego narzędzia. Kartoteki prowadzone nierzadko od kilkudziesięciu lat nie zapewniają już odpowiedniej wydajności i spójności danych, toteż nawet za cenę zwiększonych chwilowo nakładów pracy warto rozważyć przejście na nowoczesny system, który ułatwi pracę w nadchodzących latach.

6.  Ustalenie wskaźników i sposobów doskonalenia procesu

Jak wspomniałem – prawidłowa realizacja procesu jest budową systemu w systemie. Z uwagi na spójność strukturalną, nasz system może podlegać podobnym zasadom weryfikacji i doskonalenia co ISO 9001. Należy określić wskaźniki, których monitorowanie pozwoli na zapewnienie odpowiedniego poziomu jakości procesów.

Całość procesu powinna wykorzystywać narzędzia znane z ISO 9001: przeglądy zarządzania, przeglądy dokumentacji, audyty wewnętrzne, działania korygujące i zapobiegawcze.

Podsumowanie

Zastosowanie sprawdzonych w ISO 9001 zasad w wąskim obszarze zarządzania wyposażeniem pomiarowym i pomiarami jest czynnikiem kluczowym pozwalającym na jego udoskonalenie. Zwłaszcza dojrzałe organizacyjnie przedsiębiorstwa powinny w ramach dobrej praktyki sięgnąć po dostępne narzędzia, co w wyraźny sposób poprawić może funkcjonowanie będących przedmiotem artykułu procesów. Oszczędność czasu, zmniejszenie kosztów braku jakości, ograniczenie przestojów związanych z niedostępnością narzędzia czy wreszcie poprawa jakości ogólnej produktu to tylko kilka najważniejszych zalet wynikających z poprawy poziomu zarządzania w tym obszarze. Dodajmy, że często niedostrzeganym i niedocenianym przez najwyższe kierownictwo i traktowanym przezeń jako zło konieczne i balast generujący koszty. Doświadczenie uczy jednak, że lepiej zapobiegać niż leczyć, co w obszarze zarządzania jakością ma znaczenie szczególne.